wszyscy myślą, że to dno. ale na dnie tak nie wieje...
Pragnienie życia należy stawiać wyżej niż inne pragnienia jednostki, jeżeli ma się je chronić. Wszystkim dzieciom, bez względu na wiek, powinno się uświadamiać, że wartość dotycząca życia ludzl~ego przew~-ższa ~~szell~e inne wartości. Przyjmuje się, że dzieci posiadają talie wartości, ale częste wypadki bezmyślnych zabójstw wskazują, że rozwoju tego rodzaju wartości nie powinno się pozostawiać przypadkowi. Rozwój wartości związanych z utrzymaniem życia powinno się rozpoczynać od rozwoju instynktu samozachowawcze= go jednostki i rozwój ten kontynuować dalej, aż do rozwoju wartości życia wszystkich członków społeczeństwa, bez względu na ich pozycję. Uczniowie powinni uświadamiać sobie niebezpieczeństwa impulsywnego działania, niedbalstwa, poszukiwania wrażeń i innych poczynań, które ;r, mogą zniszczyć życie ludzkie. Ni,Pojęcia społeczne dotyczące własności osobistej i publicznej stano
',i wią również przedmiot zainteresowania szkoły. Uczniowie muszą wie
dzieć, że inni mają prawo posiadania własności, które należy szanować. Kradzież, świadome niszczenie i wandalizm, psucie i porywanie własności należącej do osób prywatnych i grup, oto przykłady zachowania nieprawidłowego, jakie można omawiać w klasie.
Inna grupa pojęć, które sprawiają kłopot młodym ludziom, dotyczy ich stosunków ze społeczeństwem jako całością. Uchwala się i przestrzega ustawy mające na celu ochronę jednostek, i ustawy te mają należne miejsce w każdym systemie wartości. Jednakże młodzież czasem kwestionuje prawa społeczeństwa do regulowania spraw, które dotyczą jej osobistych pragnień. Prawu powinno się przyznawać pozytywną wartość
po prostu dlatego, że zostało ono ustanowione społecznie. Czy wydaje ,
330
w
diw
się ono jednostce słuszne, czy nie, jest sprawą drugorzędną dla dobra grupy. Prawa są zmieniane w drodze procesu demokratycznego, a dzieci powinno się uczyć raczej szanować ten proces, niż okazywać nieposłuszeństwo wobec prawa.
Dla dobra życia społecznego dzieci powinno się uczyć, że takie tradycyjne instytucje społeczne, jak rodzina, kościół i szkoła, zajmują poczesne miejsce w naszej kulturze. Rodzina zapewnia ochronę w ciągu długiego okresu dzieciństwa i stanowi środowisko, w którym przekazywane jest dziedzictwo kulturowe. Moralne i duchowe wartości i nakazy przekazuje z pokolenia na pokolenie kościół, co winno mu dać wysokie miejsce iv strukturach wartości jednostki. Bez szkoły, postęp w rozwoju społeczeństwa i jednostki byłby poważnie upośledzony, i dzieciom powinno się uświadamiać olbrzymi wpływ wychowania i oświaty na ich Tycie obecne i w przyszłości.
Chociaż nasze współczesne spoleczeństa-o zorganizowało szereg instytucji społecznych. które majak di~ć o za..~pokojenie podstawowych potizeb ekonomicznych swoich mniej szczęśliwych członków, dzieci muszą oaczuwać potrzebę samodzielnego utrzymywania się i zapewnienia sobie zabezpieczenia ekonomicznego. Powinno się je nauczyć odczuwania radości z osiągnięć w pracy i dumy z samowystarczalności. Przyszłość systemu swobody gospodarczej i demokratycznego ustroju państwowego zależy od zachov~~ania tych ideałów. Kiedy w jakimś społeczeństwie duża grupa ludzi żyje z pracy innych ludzi, swoboda polityczna i ekonomiczna jest zagrożona.
Można by wyselekcjonować inne aspekty życia społecznego, które zasługują na umieszczenie w programie szkolnym, trzeba jednak zająć się wartościami bardziei ogólnymi. Quillen s7 omó~uil szczegółowo podstawowe pojęcia społeczne, które, ze względu na ich znaczenie społeczne i związek z programem wychowawczym, należy rozwijać u dzieci na wszystkich poziomach wieku.
1. Rówwzość wszystkich Ludzi. Cechy, które czynią człowieka człowiekiem, są wspólne dla wszystkich ludzi. Jest to podstawa zasady równości, która z kolei wymaga wzajemnego poszanowania.
2. Istota kultury. Przyswojenie sobie pojęcia istoty kultury i dziedzictwa kulturov~~ego zapewnia dzieciom środki do interpretowania swego własnego zachowania i zrozumienia zachowania innych.
3. Zmiana zu obrębie kultury. Znajomość procesu przemian kulturowych pomaga dzieciom zrozumieć sprzeczności w obecnej kulturze.
4. Specjalizacja i wzajemna wspóizależność. Zrozumienie rosnącej roli wpływów kulturowych i ich znaczenia da specjalizacji w pracy oraz roli wzajemnej wspózależności między ludźmi pomaga dzieciom pojąć i ocenić rolę współdziałania.
s' I. J. Quillen What Are the Basic Concepts to be Developed in Children? "Childhood Education". XXIII, 1947, s. 405 - 409.
331
5. Istota de~n.okracji. Dzieci będą doceniać i szanować proces demokratyzacji, jeżeli zrozumieją jego istotę i zaakceptują zasady wolności, równości i braterstwa:
6. Pojęcie postępu. Dzieci muszą dążyć do lepszego i szczęśliwsze~'o życia-, jakie 2apewniai.ą łącznie demokracja i rozwój techniki.
~'Vartości nie są izolowane od innych doświadczeń, ale istnieją jako zintegrowane elementy całości doświadczeń organizmu; wywierają one wpływ na zachowanie i z kolei podlegają wpływowi zachowania. Proces uczenia się w szkole jest uzależniony od wartości i sam z kolei wywołuje w nich zmiany. Ta właśnie cecha wzajemnej zależności powoduje, że podejmowanie świadomych prób zmiany wartości to proces trudn~% i długotrwały. Ale fakt, że wartości przenikają całego człowieka, przyezynia się do ich zróżnicowanego.wpływu na zachowanie i sprawia, że formowanie wartości to problem wychowawczy, którym trzeba się zajmować.
PODSUMOWANIE