wszyscy myślą, że to dno. ale na dnie tak nie wieje...
Autorytet nie jest cecha, ktora mozna miec w sensie posiadania wlasnosci albo wlasciwosci fizycznych. Pojecie autorytetu odnosi sie do takich stosunkow miedzyludzkich, w ktorych jedna osoba traktuje druga jako wyzsza od siebie. Istnieje jednak podstawowa roznica miedzy relacja wyzszosc-nizszosc, ktora mozna by nazwac autorytetem racjonalnym, a taka, ktora mozna by okreslic jako autorytet oparty na zakazie.Przykladem wykaze, co mam na mysli. Zarowno stosunki miedzy nauczycielem a studentem, jak i miedzy wlascicielem niewolnika a niewolnikiem opieraja sie na wyzszosci pierwszego nad drugim. Ale interesy nauczyciela i ucznia sa jednokierunkowe. Nauczyciel jest zadowolony, kiedy uda mu sie pomoc w postepach ucznia; jego niepowodzenie jest takze niepowodzeniem tamtego. Tymczasem posiadacz niewolnika pragnie wyzyskac go jak najbardziej; im wiecej z niego wycisnie, tym bardziej jest zadowolony. Rownoczesnie niewolnik stara sie, jak tylko moze, bronic swoich praw do minimum szczescia. Interesy obu sa zdecydowanie antagonistyczne; co przynosi korzysc jednemu, drugiemu szkodzi. Wyzszosc pelni w obu wypadkach odmienne funkcje: w pierwszym jest ona warunkiem pomocy dla osoby podporzadkowanej autorytetowi; w drugim - jest warunkiem eksploatacji.
Roznie tez wyglada u obu tych typow dynamika autorytetu: im wiecej student sie uczy, tym mniejszy jest przedzial miedzy nim a nauczycielem, tym bardziej upodabnia sie on do nauczyciela. Innymi slowy, ich stosunek oparty na autotytecie sam zmierza do rozwiazania. Kiedy jednak wyzszosc jest podstawa eksploatacji, dlugie trwanie stosunku wzmaga dystans.
W kazdej z obu tych sytuacji autorytarnych sytuacja psychologiczna jest odmienna. W pierwszej przewaza czynnik milosci, podziwu lub wdziecznosci. Autorytet jest jednoczesnie przykladem, z ktorym dana osoba pragnie sie czesciowo albo calkowicie zidentyfikowac. W drugiej sytuacji rosnie niechec albo wrogosc do wyzyskiwacza, ktoremu wyzyskiwany podporzadkowuje sie wbrew wlasnemu interesowi. Ale czesto nienawisc ta, jak w wypadku niewolnika, prowadzilaby jedynie do konfliktow, ktore narazalyby go na cierpienia bez szansy wygranej. Dlatego pojawia sie tendencja do tlumienia uczucia nienawisci, a czasem nawet zastapienia go uczuciem slepej admiracji. Pelni to dwie funkcje:
usuniecie bolesnego i niebezpiecznego uczucia nienawisci, i
zlagodzenie uczucia ponizenia.
Jezeli osobnik wladajacy mna jest tak znakomity lub doskonaly, nie powinienem wstydzic sie posluszenstwa. Nie moge byc mu rowny, bo jest o wiele ode mnie silniejszy, madrzejszy, lepszy itp. W rezultacie element nienawisci badz tez irracjonalnego przeceniania i podziwu dla autorytetu bedzie - w wypadku autorytetu opartego na zakazie - wzrastal. W wypadku autorytetu racjonalnego bedzie on wykazywal tendencje spadkowa wprost proporcjonalna do stopnia, w jakim wzrasta sila osoby poddanej wladzy autorytetu, do ktorego tym samym osoba ta staje sie coraz bardziej podobna.
Roznica miedzy autorytetem racjonalnym a autorytetem opartym na zakazie jest tylko wzgledna. Nawet w stosunku miedzy niewolnikiem a panem istnieja czynniki korzystne dla niewolnika. Otrzymuje minimumn pozywienia i ochrony, ktore umozliwiaja mu przynajmniej prace na rzecz swego pana. Z drugiej strony, tylko w idealnym ukladzie stosunkow miedzy nauczycielem i uczniem nie odnajdziemy ani sladu antagonizmu ich wzajemnych interesow. Pomiedzy tymi dwoma skrajnymi przypadkami istnieje wiele sytuacji przejsciowych, np. w stosunku robotnika fabrycznego do przelozonego albo syna farmera do ojca, albo pani domu8 do meza. Niemniej oba typy autorytetu, choc w rzeczywistosci ze soba przemieszane, zasadniczo roznia sie od siebie i analiza konkretnej sytuacji autorytarnej musi zawsze okreslac ciezar wlasciwy kazdego z nich.