wszyscy myślą, że to dno. ale na dnie tak nie wieje...
Jej mia człowieka poprzez testo-nych teoretycznych (główniefka od pojęcia mowy. Język ; nimi, mowa - konkretnymi e rozwoju psycholingwistyki :ji, następnie - od powstania s (1957) - gramatyka genera-itorytet współczesnego języ-), wprowadził w kolejnej swej rmin kompetencja językowa iłowa związana z posługiwa-cja językowa lub wykonanie akty użycia tej wiedzy. Ferdi-ego językoznawstwa, odróż-i kompetencji językowej jest ityczny (reguły składni), se-forma dźwiękowa). Jednost-;zy dający się zidentyfikować inym terminem stosowanym
PODSTAWOWE POJĘCIA. HISTORIA I METODY PSYCHOLINGWISTYKI
w psycholingwistyce jest słownik (lub leksykon) umysłowy, który w pierwszych wersjach gramatyki generatywnej Chomsky'ego podporządkowany był składnikowi syntaktycznemu, obecnie zaś zajmuje odrębne miejsce. Charakterystyce kompetencji językowej poświęcamy rozdział 8, a słownika umysłowego - rozdział 9.
W latach 70. ważnym pojęciem w psycholingwistyce staje się kompetencja komunikacyjna - termin wprowadzony przez Delia Hymesa (1972) na oznaczenie zdolności człowieka do posługiwania się językiem odpowiednio do sytuacji społecznej i do relacji z innymi uczestnikami interakcji komunikacyjnej. Jednostką tej kompetencji jest wypowiedź i leżący u jej podstaw akt mowy, czyli intencja mówiącego. Pojęciem zaś łączącym w sobie przynajmniej dwie wypowiedzi (np. Pytanie - Odpowiedź) jest dyskurs, którego różne rodzaje i metody analizy zajmują uwagę psycholingwistów i przedstawicieli innych nauk od kilkunastu lat. Charakterystyce kompetencji komunikacyjnej poświęcamy rozdział 10, a dyskursu -11.
2.2. HISTORIA PSYCHOLINGWISTYKI
Zadekretowano ją oficjalnie w 1951 roku na interdyscyplinarnym sympozjum w Comell University (USA). Zebrali się na nim uczeni reprezentujący psychologię, językoznawstwo, filozofię, antropologię kultury, z zamiarem powołania nowej dziedziny badań nad zachowaniami językowymi, która by łączyła te różne podejścia. Ukuto tam termin psycholingwistyka,a przedmiotem jej ustanowiono badanie realności psychologicznej (a więc za pomocą metod psychologicznych) różnych modeli języka jako systemu znaków i reguł posługiwania się nimi. Psycholingwista tym różni się od psychologa w badaniu zachowań językowych, że akcentuje i wyodrębnia specyficzne - strukturalne i funkcjonalne - właściwości języka, których psycholog może po prostu nie uwzględniać w swoich rozważaniach.
Przyjmuje się dość powszechnie, że język pełni dwie podstawowe funkcje:
reprezentatywną, przedstawieniową w stosunku do rzeczywistości fizycznej, psychicznej i społecznej, oraz komunikacyjną dla użytkowników danego języka (funkcjami tymi zajmiemy się w rozdz. 3). Otóż historia psycholingwistyki - to przesuwanie się zainteresowań badaczy z jednej funkcji na drugą.
Można wyróżnić cztery okresy w historii psycholingwistyki:
I. (lata 50.)-język jako kod, II. (lata 60/70.) -język jako gramatyka, III. (lata 70/80.) -język jako dyskurs, IV. (lata 90.) -język jako Uniwersalna Gramatyka.
15
ROZDZIAŁ 2
Pierwsze dwa terminy zapożyczyłam od francuskiego psycholingwisty Jeana Carona, który użył tych określeń w swoim Precis de psycholinguistique (1983) omawiając pierwsze trzydziestolecie rozwoju psycholingwistyki. Lata 80. nazwa;
po prostu „okresem współczesnym".
ad I. Ujęcie języka jako kodu charakteryzowało wielu badaczy w pierwszyn okresie rozwoju psycholingwistyki, kiedy to dominującym modelem dla funkcjo nowania językowego była matematyczna teoria informacji. Akcentowano wted;
komunikacyjny aspekt języka, próbując przedstawić go „naukowo", czyli ilościo wo. Język jednak nie może być kodem, jeśli przez kod rozumiemy (za sześcioto mową Nową encyklopedią powszechną PWN, 1995) zbiór reguł wzajemnie jed noznacznego przyporządkowania jednego skończonego zbioru elementów (np liter) elementom drugiego skończonego zbioru (np. jakichś wiadomości). Jak pc wiedzieliśmy, podstawową jednostką języka jest zdanie i choć można mówi o przyporządkowaniu strony fonologicznej danego zdania jego znaczeniu, to ilos zdań jest teoretycznie nieskończona, podczas gdy liczba fonemów w danym jeż) ku - stała. Ponadto także relacje są tu hierarchiczne, nie linearne. Stąd mod< stanów skończonych, jaki dawała teoria informacji, nie okazał się adekwatny i dl;
tego też tym ujęciem języka nie będziemy się dalej zajmować.
ad II. Język jako gramatyka, którą w latach 60. uosabiała teoria gramaty] generatywno-transformacyjnej Noama Chomsky'ego, to akcentowanie reprezei tatywnej funkcji języka. Teoria ta opisywała kompetencję języków wyidealizowanego użytkownika jakiegoś języka naturalnego, polegającą na zdc ności rozumienia i tworzenia zdań w tym języku. Mowa tu o idealnym użytko'. niku języka, nie podlegającemu ograniczeniom pamięci i uwagi, które przejawi ją się w normalnym zachowaniu językowym. Psycholingwiści, zarówno rozw jowi, jak i ogólni, sprawdzali realność psychologiczną teońi Chomsky'ego. Sil wersja tej teorii - która zakładała, iż umysł ludzki, posługując się językiem, czy to dokładnie wedle opisanych przez nią reguł - nie potwierdziła się, bowiem in niż czysto językowe czynniki odgrywają także rolę. Niemniej jednak jej podsi wowe założenia są ciągle aktualne (co dalej postaramy się pokazać). Istota orr wlanej koncepcji polega na tym, że za generatywny (twórczy) składnik kom]:
tencji językowej uważany jest składnik syntaktyczny, natomiast składniki f ono;
giczny i semantyczny pełnią jedynie role interpretacyjne. Chomsky posługuje tu słynnym zdaniem Humboldta, iż język skończonymi środkami wyraża nieskc czone treści, a sam wprowadza na określenie tej jego właściwości termin - n i ciągła nieskończoność. Cecha nieciągłości odnosi się do faktu, że język składają się dyskretne jego elementy, np. fonemy najednym poziomie, a m femy czy wyrazy na drugim. Nieskończoność odnosi się do liczby możliwych utworzenia zdań w jakimkolwiek języku naturalnym. Teoria Chomsky'ego w ] lejnych okresach swego rozwoju podlegała poważnym zmianom i rewizjom, ] ^ jednak do dzisiaj bardzo silny wpływ na myślenie o języku w psycholingwist;
16 i innych naukach o poznawaniu. Wrócimy do niej w rozdziale 8.
PODSTAWOWE POJĘCIA. HISTORIA I METODY PSYCHOLINGWISTYKI