wszyscy myślą, że to dno. ale na dnie tak nie wieje...
Należy przyjąć, że ograniczanie wolności gospodar-58 S. Dudzik, op. cit., s. 89.
59 K. Sobczak, Gospodarka rynkowa a władza publiczna, Warszawa 1997, s. 26.
60 Ibidem, s. 27.
116
czej jest uzasadnione zwłaszcza wtedy, gdy zagrożone jest samo dobro, jakim jest wolność gospodarcza61.
Trybunał Konstytucyjny podtrzymał aktualnie swoje stanowisko wyrażone na podstawie poprzednio obowiązującej Konstytucji RP, zgodnie z którym swoboda działalności gospodarczej nie ma charakteru absolutnego. Co więcej, TK uważa za oczywiste, że działalność gospodarcza, ze względu na jej charakter, a zwłaszcza na bliski związek zarówno z interesami osób, jak i interesem publicznym może podlegać różnego rodzaju ograniczeniom w stopniu większym niż prawa i wolności o charakterze osobistym bądź politycznym. Istnieje w szczególności legitymowany interes państwa w stworzeniu takich ram prawnych obrotu gospodarczego, które pozwolą zminimalizować niekorzystne skutki mechanizmów wolnorynkowych, jeśli te ujawnią się w sferze, która nie może pozostać obojętna dla państwa ze względu na ochronę powszechnie uznawanych wartości62.
Próbując określić przesłanki ograniczenia wolności gospodarczej należy zastanowić się nad stosunkiem art. 22 do art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Ten ostatni formułuje kumulatywnie ujęte przesłanki dopuszczalności ograniczeń w korzystaniu z konstytucyjnych praw i wolności. Są to: ustawowa forma ograniczenia; istnienie w państwie demokratycznym konieczności wprowadzenia ograniczenia; funkcjonalny związek ograniczenia z realizacją choćby jednej ze wskazanych w art. 31 ust. 3 wartości (bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochrona środowiska, zdrowia i moralności publicznej, wolności i praw innych osób) oraz zakaz naruszania istoty danego prawa lub wolności. Artykuł 31 ust. l wyraża generalną zasadę, o czym przesądza zarówno rola tego przepisu, wyznaczona jego miejscem w systematyce rozdziału II ustawy zasadniczej („Zasady ogólne"), jak i funkcją, którą przepis ten pełni w zakresie unormowania praw i wolności jednostki63. Artykuł 22 wskazuje formalny wymóg ograniczenia wolności działalności gospodarczej, jakim jest ustawa, oraz ogólnie określoną merytoryczną przesłankę ograniczenia, czyli ważny interes publiczny. Wydaje się, że treść ważnego interesu publicznego wypełniają wartości wymienione w art. 31 ust. 3. Artykuł 22 wyraża ogólną zasadę ustroju gospodarczego, natomiast art. 31 ust. 3 ją konkretyzuje, wskazując szczegółowe przesłanki dopuszczalności ograniczeń praw i wolności obywatelskich.
61 Konstytucje..., s. 58.
62 Wyrok TK z 8 kwietnia 1998 r., K. 10/97, OTK ZU 1998, nr 3 (18), póz. 29.
63 Wyrok TK z 25 maja 1999 r., SK 9/98, OTK ZU 1999, nr 4 (26), póz. 78.
117
3. Własność
Własność stanowiła element ustroju gospodarczego od momentu pojawienia się pierwszych konstytucji. Zakładano niejako milcząco, opierając się na prawach natury, niewzruszalność własności i wystarczało, by w konstytucji znalazło się sformułowanie o „poszanowaniu świętej własności prywatnej"64.
Prawo do własności prywatnej nosiło w istocie rzeczy wszystkie cechy wolności jednostki. W rozważaniach na temat wolności z reguły milcząco obejmowano również omawiane prawo, traktując je jako jej składnik. Pomimo nadania własności charakteru wolnościowego doktryna równocześnie eksponowała instrumentalny związek między wolnością a własnością i prawem do niej. Prywatną własność traktowano mianowicie jako podstawę wolności jednostki w pozaekonomicznych sferach życia. Tym samym prawu do własności nadano rolę, jeśli nie zasadniczej to w każdym razie jednej z głównych gwarancji swobód obywatelskich65. Prawo własności rozumiane było w pełni indywidualistycznie jako prawo jednostki do dysponowania dobrami będącymi jej własnością w sposób zupełnie nieograniczony i dowolny, nieskrępowany j akimikolwiek barierami społecznymi, powiązaniami czy obowiązkami. A miało to obowiązywać względem wszelkich form własności zarówno dóbr konsumpcyjnych użytku osobistego, jak i ziemi, gruntów, domów, mieszkań, a także w równym stopniu środków produkcji i fabryk66.
Szczególna rola prawa własności w systemie prawa znajduje wyraz w aktach konstytucyjnych, z których większość zawiera postanowienia odnoszące się wprost do własności. Konstytucje z jednej strony chronią prawo człowieka do prywatnej własności, a z drugiej chronią także instytucję własności prywatnej67. Jeśli zaś chodzi o miejsce własności w systematyce poszczególnych konstytucji, to zauważamy różne rozwiązania. Interesujące nas postanowienia mieszczą się wśród konstytucyjnych podstaw ustroju politycznego bądź gospodarczego, bądź też wśród gwarancji praw obywatelskich68.
64 W. Brodziński, Problematyka własności w konstytucji (w:) Materiały pomocnicze do nauki prawa konstytucyjnego (1980-1991), red. T. Szymczak, Łódź 1992, s. 86.